Hiểm họa khôn lường từ hành vi đón, trả khách trên cao tốc

Biết vi phạm vẫn bất chấp

Cao tốc – nơi lẽ ra các phương tiện phải đảm bảo tuân thủ tối đa các quy định an toàn giao thông vì đặc thù tốc độ xe lưu thông cao – lại đang trở thành điểm dừng đón trả khách lưu động của không ít nhà xe.

Trên nhiều tuyến cao tốc như: Hà Nội – Hải Phòng, Nội Bài – Lào Cai, Pháp Vân – Cầu Giẽ, TP.HCM – Long Thành – Dầu Giây…, tình trạng xe khách, xe hợp đồng dừng đột ngột ngay làn khẩn cấp hoặc thậm chí là làn xe chạy để đón trả khách không còn hiếm gặp. Bất chấp việc cao tốc là tuyến đường hạn chế điểm dừng, nhiều tài xế vẫn ngang nhiên thực hiện hành vi nguy hiểm.

Theo Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an), dừng đỗ, đón, trả khách trên cao tốc là hành vi bị nghiêm cấm. Mức xử phạt cho vi phạm này không nhẹ.

Thời gian qua, bên cạnh khuyến cáo người dân dừng ngay hành vi nguy hiểm, đồng thời yêu cầu các nhà xe tuân thủ quy định, lực lượng chức năng đã tích cực mở rộng tuần tra, kiểm soát trên các tuyến đường. Kết hợp qua camera giám sát hoặc phản ánh từ người dân, lực lượng chức năng đã xử phạt nhiều trường hợp tài xế vi phạm.

Tuy nhiên, bất chấp quy định, các hành vi vi phạm vẫn tiếp diễn. Nguyên nhân không chỉ xuất phát từ sự chủ quan của tài xế, mà còn là hệ quả của nhiều yếu tố đan xen trong cả hệ thống vận tải. Từ áp lực lợi nhuận, thói quen của hành khách, đến những lỗ hổng trong hạ tầng và giám sát.

Nhiều nhà xe đặt mục tiêu doanh thu lên hàng đầu nên cạnh tranh khốc liệt trong cuộc đua giành khách. Việc đón thêm khách trên cao tốc – dù là vi phạm – vẫn được xem là “cơ hội vàng” để gia tăng thu nhập nên một số tài xế sẵn sàng đánh đổi an toàn của hành khách và các phương tiện khác.

Trong khi đó, một bộ phận hành khách do thiếu hiểu biết pháp luật, hoặc có thói quen giao thông tùy tiện, sẵn sàng yêu cầu nhà xe dừng ngay trên cao tốc nếu gần điểm đến hoặc để thuận tiện trung chuyển. Điều này vô tình tạo áp lực và tiếp tay cho tài xế vi phạm.

Tại nhiều khu vực cửa ngõ thành phố hoặc tuyến đường dẫn vào cao tốc, việc thiếu quy hoạch đồng bộ về các bến xe vệ tinh, trạm dừng, điểm trung chuyển kết nối với cao tốc cũng khiến cả tài xế lẫn hành khách “liều lĩnh” chọn phương án tiện lợi nhất thời, dù biết là vi phạm.

Bên cạnh đó, sự kiểm soát chưa chặt chẽ với các loại xe hợp đồng trá hình cũng là một phần nguyên nhân. Các xe này thường hoạt động linh hoạt, bắt khách dọc đường, thậm chí còn sử dụng các nhóm mạng xã hội để trao đổi thông tin với hành khách, qua đó tự thống nhất điều chỉnh điểm đón – trả dọc các tuyến đường.

Khi vi phạm không bị xử lý nghiêm, hoặc khi lợi nhuận từ việc đón trả sai quy định có thể vẫn bù đắp được mức tiền phạt, tài xế và nhà xe dễ sinh tâm lý chủ quan, tiếp tục tái diễn hành vi. Do đó, tình trạng vi phạm kéo dài trong nhiều năm mà ít có chuyển biến rõ rệt.

Hậu quả khôn lường

Cao tốc là tuyến đường thiết kế cho phương tiện lưu thông với tốc độ cao, vì vậy, mọi hành vi dừng đột ngột, mở cửa xe hay người đi bộ xuất hiện bất ngờ đều tiềm ẩn nguy cơ tai nạn.

Khi một xe khách dừng lại để đón hoặc trả khách, phương tiện đi phía sau – nếu không giữ khoảng cách an toàn hoặc không kịp xử lý – có thể đâm trực diện vào đuôi xe. Một bước hụt chân xuống lòng đường, một giây thiếu quan sát, một lần bị va chạm từ phía sau – tất cả có thể đánh đổi bằng thương tích vĩnh viễn hoặc thậm chí là sinh mạng.

Trên tuyến cao tốc Nội Bài – Lào Cai, qua địa bàn tỉnh Phú Thọ từng xảy ra vụ tai nạn do trả khách trên cao tốc lúc chập tối, một người qua đường bị xe đâm tử vong. Không ít vụ tai nạn thương tâm đã xảy ra chỉ vì một điểm dừng nhanh chóng giữa cao tốc. Tai nạn liên hoàn, xe lật, người tử vong tại chỗ không còn là kịch bản giả định mà là thực tế đau lòng.

Ngoài tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn, hành vi này còn gây ùn tắc và rối loạn trật tự giao thông. Chỉ cần một xe dừng trái phép là đủ tạo hiệu ứng “nút thắt cổ chai”, khiến các phương tiện phía sau buộc phải giảm tốc đột ngột hoặc đổi làn để tránh, gây rối loạn dòng lưu thông. Vào giờ cao điểm hoặc trong điều kiện thời tiết xấu, điều này có thể dẫn đến ùn tắc kéo dài nhiều km, ảnh hưởng đến hàng nghìn phương tiện.

Không chỉ tạo tiền lệ xấu, dẫn đến văn hóa giao thông bị xói mòn, tính tuân thủ pháp luật suy giảm; điều này mà còn tạo áp lực lớn lên hệ thống giám sát và xử lý vi phạm.

Giải pháp

Phần lớn các hành vi dừng xe trái phép thường diễn ra chớp nhoáng, gây khó khăn cho lực lượng tuần tra tại chỗ. Do đó, ứng dụng công nghệ giám sát thông minh là một trong các giải pháp then chốt. Dữ liệu từ camera sẽ được kết nối về Trung tâm điều hành giao thông cao tốc, phục vụ xử phạt nguội nhanh chóng.

Song song với giám sát bằng công nghệ, lực lượng Cảnh sát giao thông, thanh tra giao thông cần tổ chức tuần tra lưu động, lập chốt kiểm tra bất ngờ tại các điểm “nóng” thường xuyên xảy ra vi phạm. Đồng thời khuyến khích phản ánh vi phạm từ người dân để xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

Tăng cường kiểm tra việc sử dụng hợp đồng vận chuyển. Ứng dụng định vị GPS để theo dõi lộ trình, cảnh báo khi xe dừng trái phép hoặc đi sai tuyến. Nếu phát hiện vi phạm nhiều lần, cần rút giấy phép kinh doanh vận tải, xử lý cả chủ doanh nghiệp.

Về hạ tầng, thiết kế các điểm đỗ, điểm lên xuống an toàn hợp pháp trước các lối vào cao tốc, nhất là ở những khu vực đông dân cư.

Về truyền thông – giáo dục, tổ chức các chiến dịch truyền thông về hậu quả của hành vi. Đưa nội dung này vào chương trình giáo dục an toàn giao thông học đường, khu công nghiệp, nơi nhiều người thường sử dụng các tuyến xe khách liên tỉnh.

Thực tế, nhiều vi phạm vốn xuất phát từ chính chủ trương kinh doanh của nhà xe. Do đó, siết quản lý doanh nghiệp là cách xử lý tận gốc, bằng cách buộc doanh nghiệp cung cấp hợp đồng vận chuyển và danh sách hành khách trước chuyến đi. Yêu cầu các nhà xe ký cam kết không vi phạm, gắn trách nhiệm cá nhân của lái xe, phụ xe…

Hành khách cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc góp phần ngăn chặn vấn nạn này. Mỗi người cần nhận thức việc yêu cầu dừng xe giữa cao tốc có thể đẩy bản thân vào tình huống cực kỳ nguy hiểm. Chỉ lên, xuống xe tại các bến xe hoặc điểm trung chuyển hợp pháp. Chủ động lựa chọn nhà xe uy tín, văn minh. Ưu tiên các nhà xe chạy đúng tuyến, có hợp đồng rõ ràng, điểm đón trả đúng nơi quy định, có đánh giá tốt từ hành khách. Khi phát hiện nhà xe vi phạm, cần chủ động tố giác.

Dừng xe đón trả khách trên cao tốc không phải là sự linh hoạt, mà là coi thường pháp luật và mạng sống. Khi cả tài xế, hành khách cùng ý thức được mối nguy này, và lực lượng chức năng cùng hành động quyết liệt mới có thể trả lại đúng ý nghĩa của hai chữ “cao tốc” – nơi lưu thông an toàn, tốc độ và văn minh.