Từ bao đời nay, người dân ven sông ở Quảng Ngãi gắn liền với con Don, được chế biến món Don “độc nhất” chỉ có ở Quảng Ngãi. Đây là món ăn được nhiều người ưa thích.
Khi thủy triều rút nước, từ mờ sáng, người dân ven sông Trà Khúc tất bật dụng cụ cào Don (cái cào, chiếc rổ sàn cát, ghe máy di chuyển trên sông và bao tải đựng con Don), cuộc mưu sinh trải dài dọc dòng sông đến lúc nước thủy triều dâng lên thì người dân lên ghe về nhà.
Sau chuyến mưu sinh, người cào Don cung cấp cho các quán ăn bán món Don hoặc thương lái đặt hàng. Cũng trên các dòng sông ở Quảng Ngãi, còn có con Hến. Cách phân biệt chỉ người cào Don mới có thể phân biệt.
So với con Hến, con Don có kích thước nhỏ, màu vỏ cũng sáng hơn. Khi nấu nước Hến có hậu chan chát, còn nước con Don có vị ngọt và thơm, thịt Don chắc, đậm vị hơn Hến. Nơi trú ẩn của con Don thường sống ở vùng nước lợ và vùi trong tầng cát dưới đáy sông.
Bắt đầu khâu chế biến món Don, đem con Don ngâm và rửa với nước sạch, vớt ra nấu trong nồi nước sôi, thường xuyên khuấy đều tay nhiều lần. Đến khi con Don há miệng, hé phần thịt màu trắng là lúc nồi nước đậm đà vị ngon và tắt lửa. Phần nước luộc Don để nấu nồi nước dùng cho món Don, vị ngọt và chất liệu chế biến nồi nước Don tùy thuộc cảm nhận từng người nấu.
Kinh nghiệm nấu món Don hơn 20 năm, bà Nguyễn Thị Hiền (xã Nghĩa Dũng, TP. Quảng Ngãi) chia sẻ: “Nấu nồi nước Don đậm đà như thế nào do cách nấu mỗi người, đó là bí quyết cá nhân. Nếu dùng để ăn trong gia đình, có thể lấy ruột Don bỏ vào nồi nước, còn dùng để bán, ruột Don để riêng ra ngoài, người bán có thể lấy lượng Don đảm bảo trong từng tô Don bán cho khách”.
Để có tô Don ngon, trước tiên bẻ nhỏ bánh tráng sống (loại bánh mỏng) vào tô, dùng muỗng (cách gọi khác là môi hoặc thìa) múc ruột Don vào tô, sau đó múc nước Don đủ ngập số bánh tráng sống, thêm ít lá hành. Khi đem tô Don cho khách, có thêm bánh tráng nướng (loại mỏng), kèm theo gia vị như tương ớt, chanh cắt lát, ớt xanh và nước mắm.
Anh Trần Minh Quang (TP. Quảng Ngãi) cho biết: “Món Don là đặc sản riêng biệt, chỉ có ở Quảng Ngãi. Mỗi lần sau cuộc tiếp khách, tôi thường ăn tô Don, vừa làm ấm bụng vừa giải rượu bia rất hiệu quả. Sau khi ăn, cảm giác không còn say bia rượu, tinh thần tỉnh táo về nhà an toàn”.
Dù ai đi ngược về xuôi, người con Quảng Ngãi mỗi lần về quê hương, ai cũng tìm ăn món Don. Với mỗi du khách đến Quảng Ngãi, khi thưởng thức món Don sẽ nhớ mãi không quên. Ngoài món Don, Quảng Ngãi còn có các món đặc sản khác như bánh xèo (nhỏ, móng và mềm), cá bống Sông Trà, ram bắp, bánh bèo chén, hành – tỏi Lý Sơn, kẹo gương, mạch nha,…
Theo Congly.vn