Chuyển đổi mô hình khu công nghiệp mang tính chiến lược

Cả nước hiện có 416 khu công nghiệp được thành lập, với tổng diện tích gần 129.000 ha, nhưng mới chỉ có 6 khu công nghiệp sinh thái được thí điểm theo hỗ trợ của UNIDO tại Ninh Bình, Đà Nẵng, Cần Thơ, TP. Hồ Chí Minh. Báo cáo của Bộ KH&CN cho thấy, chỉ khoảng 15% doanh nghiệp trong các KCN có khả năng tiếp nhận công nghệ cao hoặc tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Ông Phạm Thanh Bình, Giám đốc Trung tâm xúc tiến, thông tin và hỗ trợ đầu tư phía Bắc, Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Tài chính nhìn nhận, mô hình KCN truyền thống – vốn chú trọng vào mở rộng diện tích, tận dụng lao động giá rẻ và ưu đãi về đất đang bộc lộ nhiều hạn chế như: thiếu liên kết chuỗi, sử dụng tài nguyên chưa hiệu quả, áp lực môi trường và cản trở chuyển đổi xanh.

Phần lớn KCN vẫn đang vận hành theo mô hình truyền thống, phân tán hạ tầng xử lý, thiếu tích hợp dịch vụ hậu cần – đổi mới – đào tạo, chưa phát huy hiệu quả sử dụng đất hay năng lượng. Ngoài ra, một tỷ lệ đáng kể các KCN chưa có hệ thống giám sát môi trường tự động, gây khó khăn cho việc quản lý phát thải.

Trong khi đó, nguồn vốn FDI vào Việt Nam đang dịch chuyển sang lĩnh vực công nghệ cao, trung hòa carbon và chuỗi cung ứng thân thiện môi trường. Các tập đoàn từ Nhật Bản, châu Âu, Hàn Quốc, Singapore không chỉ quan tâm đến chi phí mà đặc biệt coi trọng đến hạ tầng thông minh (Smart IP): tích hợp công nghệ số trong vận hành – giám sát – an ninh – năng lượng; Cam kết giảm phát thải carbon theo chuẩn ESG; Liên kết vùng và tính sẵn sàng của lao động kỹ thuật số.

Ông Phạm Thanh Bình nhấn mạnh, chuyển đổi sang KCN thông minh, KCN sinh thái, KCN tích hợp dịch vụ công nghệ – đổi mới sáng tạo – logistics xanh là yêu cầu để duy trì lợi thế cạnh tranh trong thu hút đầu tư chất lượng cao.

Để đáp ứng yêu cầu phát triển chất lượng cao, KCN Việt Nam cần một cuộc “chuyển đổi mô hình” mang tính chiến lược.

Ông Bình kiến nghị 5 giải pháp lớn cần được đồng hành triển khai trong thời gian tới, đó là:

Thứ nhất, đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng: KCN không thể đơn lẻ mà phải kết nối đồng bộ với đô thị, cảng biển, cao tốc và trung tâm đổi mới sáng tạo – giáo dục – hậu cần. Điều này đòi hỏi tư duy liên ngành, phối hợp liên vùng.

Thứ hai, hoàn thiện cơ chế hỗ trợ KCN sinh thái: Xây dựng bộ tiêu chí cấp phép, ưu đãi thuế – tín dụng cho KCN áp dụng tuần hoàn nước, tái chế chất thải, sử dụng năng lượng sạch. Khuyến khích mô hình “khu công nghiệp tuần hoàn”.

Thứ ba, phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh: Xây dựng trung tâm điều hành IP, ứng dụng IoT, Big Data trong giám sát môi trường, an ninh, năng lượng và logistics.

Thứ tư, gắn đào tạo – công nghệ – công nghiệp: Hình thành các cụm liên kết “KCN – Trường nghề – Trung tâm đổi mới sáng tạo”, từ đó tạo nguồn lao động kỹ thuật số, kỹ năng xanh, nhân lực AI – tự động hóa, sẵn sàng phục vụ sản xuất thông minh.

Thứ năm, thiết lập các nền tảng xúc tiến đầu tư số, công khai dữ liệu quy hoạch, đất đai, logistics, dịch vụ hỗ trợ, từ đó giảm chi phí tiếp cận thông tin và tăng hiệu quả thu hút nhà đầu tư.