Cố tình làm sai lệch dữ liệu hành trình: Xử lý như thế nào?

Thời gian qua, trên địa bàn cả nước xảy ra một số vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng liên quan đến phương tiện kinh doanh vận tải hành khách và xe container. Khi xảy ra tai nạn, thiết bị giám sát hành trình (GSHT) trên các phương tiện này đã bị ngắt hoặc không hoạt động nên không ghi nhận được dữ liệu về tốc độ và tình trạng của phương tiện trước thời điểm xảy ra tai nạn.

Can thiệp thiết bị GSHT thường được thực hiện với các hành vi vi phạm liên quan phổ biến là: Tắt thiết bị GSHT; làm sai lệch dữ liệu; can thiệp vào đồng hồ báo quãng đường…

Ngoài mục đích tránh đóng phí đường bộ, phí bảo trì đường bộ hoặc thuế doanh thu (trong các mô hình khoán), hoặc tăng doanh số ảo, hoặc làm giả chi phí để thanh toán khống…, ở góc độ giao thông, một trong những mục đích chủ yếu của can thiệp thiết bị GSHT là tránh sự giám sát và kiểm soát của lực lượng chức năng.

Thông thường, lái xe có thể bị giới hạn số giờ lái xe/ngày theo quy định nên tìm cách sửa dữ liệu để tránh bị phát hiện. Đồng thời, dữ liệu hành trình có thể ghi lại tốc độ, thời gian, dừng đỗ… nên một số người cố tính sửa dữ liệu để tránh bị xử phạt.

Dữ liệu hành trình còn có thể là bằng chứng trong điều tra tai nạn. Vì vậy, một số tài xế hoặc doanh nghiệp kinh doanh vận tải cố tình làm sai lệch để trốn trách nhiệm. Một thiết bị vốn dĩ liên quan đến an toàn giao thông và mạng sống con người cần được đảm bảo nghiêm ngặt nhưng vì lợi ích cá nhân mà một bộ phận tài xế, chủ đơn vị kinh doanh vận tải cố tình “lách luật”.

Đối với các hành vi vi phạm này, người điều khiển phương tiện hoặc chủ phương tiện có thể bị phạt tiền, tước quyền sử dụng giấy phép lái xe. Trước đó, tại Thông tư số 73/2024, Bộ Công an cũng quy định đơn vị Cảnh sát giao thông được khai thác dữ liệu từ thiết bị GSHT, thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe, cơ sở dữ liệu về trật tự, an toàn giao thông (TTATGT) đường bộ để kiểm soát, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về TTATGT đường bộ.

Từ 1/1/2025, theo Điều 67 Luật TTATGT đường bộ, cảnh sát giao thông được sử dụng nhiều biện pháp để phát hiện vi phạm pháp luật về TTATGT đường bộ như: Khai thác dữ liệu từ thiết bị GSHT, thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái xe; tiếp nhận dữ liệu thu thập từ công trình kiểm soát tải trọng xe.

Nghị định 168/2024 cũng bổ sung việc xử phạt các hành vi vi phạm được phát hiện từ khai thác dữ liệu thiết bị GSHT.

Đại tá Nguyễn Quang Nhật – Trưởng phòng Hướng dẫn tuyên truyền, điều tra, giải quyết tai nạn giao thông – Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an) cho biết, Cảnh sát sẽ căn cứ vào dữ liệu camera GSHT và thiết bị ghi nhận hình ảnh để xử phạt các nhà xe, lái xe vi phạm.

Theo quy định, các loại ô tô kinh doanh vận tải, xe ô tô đầu kéo, xe cứu thương, xe cứu hộ giao thông đường bộ phải lắp thiết bị GSHT và thiết bị ghi nhận hình ảnh người lái. Ngoài ra, ô tô chở người từ 8 chỗ ngồi trở lên (không kể chỗ lái) cũng phải trang bị thêm thiết bị ghi hình người lái.

Những phương tiện trên không tuân thủ quy định này, có camera GSHT không bật thường xuyên, tắt đi hoặc lắp không sử dụng sẽ bị xử phạt nghiêm theo Nghị định 168/2024/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ, trừ điểm, phục hồi điểm giấy phép lái xe.

Việc đưa hệ thống GSHT vào hoạt động đã mở ra một giai đoạn mới trong công tác đảm bảo TTATGT. Cảnh sát giao thông sẽ dựa trên dữ liệu thu thập được từ các camera để xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, góp phần giảm thiểu tai nạn giao thông.

Làm sai lệch dữ liệu hành trình có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, bao gồm cả tổn thất tài chính, pháp lý, và uy tín. Hạn chế tình trạng này là rất cần thiết, nhất là trong bối cảnh dữ liệu GPS, log hành trình đang ngày càng quan trọng đối với các ngành như giao thông, logistics, taxi, bảo hiểm và quản lý đô thị. Theo đó, có thể áp dụng một số giải pháp dưới đây, kết hợp cả về mặt công nghệ lẫn quản lý.

Một là, sử dụng thiết bị GSHT chuẩn quy định. Thiết bị phải có niêm phong chống tháo gỡ, tích hợp các cảm biến nhận biết hành vi bất thường (rút nguồn, tháo SIM, v.v.); cảnh báo và ghi nhận khi có can thiệp.

Dữ liệu từ thiết bị phải truyền về máy chủ của đơn vị kinh doanh và đơn vị chức năng theo thời gian thực hoặc định kỳ. Việc đồng bộ dữ liệu giúp cơ quan chức năng phát hiện sớm sai phạm.

Hai là, tăng cường kiểm tra định kỳ. Cơ quan chức năng cần kiểm tra đột xuất việc lắp đặt, vận hành thiết bị, đặc biệt với những xe có dấu hiệu bất thường. Xử lý nghiêm các tài xế và doanh nghiệp có hành vi can thiệp, phá hoại thiết bị.

Doanh nghiệp vận tải phải quản lý, giám sát việc sử dụng thiết bị; có quy trình xử lý tài xế vi phạm; lưu trữ và kiểm tra dữ liệu hành trình thường xuyên.

Ba là, tổ chức các lớp bồi dưỡng định kỳ, phổ biến quy định pháp luật, trách nhiệm của tài xế. Tăng cường truyền thông về hậu quả pháp lý nếu gian lận thiết bị. Thiết lập cơ chế phản ánh từ hành khách (qua app, tổng đài) để phát hiện sớm hành vi gian lận.

Các doanh nghiệp vận tải, lái xe phải kiểm tra thiết bị GSHT, đảm bảo duy trì tình trạng kỹ thuật, hoạt động liên tục và truyền dữ liệu theo quy định trong quá trình tham gia giao thông.

Yêu cầu sửa chữa, khắc phục thiết bị hư hỏng, không có tín hiệu, không đưa phương tiện kinh doanh khi thiết bị GSHT không hoạt động, không được lắp thêm công tắc điện để tắt thiết bị hoặc sử dụng các biện pháp kỹ thuật, trang thiết bị ngoại vi, các biện pháp khác để can thiệp phá sóng GPS hay làm sai lệch dữ liệu thiết bị GSHT.

Về phía cơ quan chức năng, tiếp tục tăng cường siết quy định đối với các thiết bị định vị và phần mềm giám sát; ngăn chặn từ gốc việc dùng các thiết bị “hack” dữ liệu hành trình. Đồng thời, cần kiểm tra đột xuất việc lắp đặt, vận hành thiết bị, đặc biệt với những xe có dấu hiệu bất thường. Xử lý nghiêm các tài xế và doanh nghiệp có hành vi can thiệp, phá hoại thiết bị.