Công tác phân cấp, phân quyền: Những bài toán không dễ

PGS. TS Trần Chủng – Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) nhận định, để hoàn thành mục tiêu 3.000km cao tốc trong năm 2025 và xa hơn là đến năm 2030 có 5.000km cao tốc, vai trò của các Bộ, ban ngành là rất quan trọng. Trong đó nổi bật là các Ban QLDA cũng như các nhân sự chuyên trách.

Với vai trò thúc đẩy đầu tư vào lĩnh vực đường bộ, giúp các nhà đầu tư kết nối với cơ quan nhà nước và cộng đồng, chia sẻ kinh nghiệm, kiến nghị sửa đổi chính sách và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các thành viên, đại diện VARSI kiến nghị đến Chính phủ, Bộ Xây dựng và các bộ, ban ngành liên quan cần phải cân nhắc thấu đáo công tác phân cấp phân quyền về địa phương, song song với việc tinh gọn, sắp xếp bộ máy ở các cấp một cách khoa học, hợp lý.

Cần cân nhắc kỹ lưỡng

Các kiến nghị của VARSI xuất phát từ mối lo ngại trên thực tế là sau khi giải thể các ban quản lý dự án thì không dễ để tập hợp đội ngũ thực hiện các dự án mới. Có trường hợp nhân sự mới không nhiều kinh nghiệm trong việc xử lý hồ sơ dự án, dẫn tới riêng việc xin thủ tục đã mất cả năm trời. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến cơ hội đầu tư bị bỏ lỡ, dự án chậm khởi công, hiệu quả sử dụng vốn giảm sút đáng kể.

Ngược lại, đội ngũ cán bộ kỹ sư lành nghề, nhiều kinh nghiệm sẽ góp phần đẩy nhanh tiến độ. Đặc biệt là khi các dự án bước vào giai đoạn thanh quyết toán, kiểm toán, thậm chí có những vấn đề phát sinh thì phải có nhân sự chuyên trách đảm nhiệm việc giải quyết. Chưa kể những công việc chuyên môn: Tư vấn quản lý các dự án, giải quyết hồ sơ… hoặc một số vấn đề về đơn giá, định mức, hay với các công trình cấp cao, cấp đặc biệt thì không phải nhân sự nào cũng có thể đảm nhiệm được.

Nhìn lại chặng đường phát triển của ngành giao thông, các Ban QLDA trước đây nay thuộc Bộ Xây dựng, đã đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi diện mạo hạ tầng giao thông của đất nước. Các Ban QLDA là nơi tập hợp lực lượng tri thức giàu kinh nghiệm, am hiểu quy trình đầu tư, trình tự triển khai dự án, kiểm soát chất lượng hồ sơ, và thúc đẩy tiến độ công trình. Nhiều bài học kinh nghiệm cũng được các Ban QLDA tích luỹ sau nhiều dự án, tạo nền tảng cho các thế hệ sau học hỏi và phát triển.

Về công tác tinh gọn, sắp xếp bộ máy tổ chức, tời gian vừa qua, Bộ Xây dựng đã chủ động, tích cực hưởng ứng chủ trương, giảm từ 42 đầu mối xuống còn 23 đơn vị trực thuộc (tương đương giảm 45,2%). Một số cơ quan của Bộ đã được tinh gọn, sáp nhập như Cục Đường bộ Việt Nam (cũ) sáp nhập với Cục Đường cao tốc thành Cục Đường bộ Việt Nam (mới).

Theo đánh giá chung của giới chuyên gia, chủ trương tinh gọn bộ máy là chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước. Tuy nhiên, trong quá trình tinh gọn, sắp xếp bộ máy, cần cân nhắc kỹ lưỡng việc giải tán các ban, bộ phận chuyên trách. Những cơ quan giữ vai trò quan trọng, thiết yếu, đặc thù nên được xem xét duy trì để đảm bảo hiệu quả hoạt động, tránh gây ảnh hưởng không tốt tới việc triển khai thực hiện các dự án. Cần có lời giải hợp lý cho bài toán: Sau khi sáp nhập, tinh gọn thì đội ngũ thực hiện là những ai, huy động nhân sự như thế nào?

Đối với lực lượng dôi dư sau tinh gọn, sắp xếp các bộ phận, cần có chế độ chính sách để giải quyết một cách hợp lý. Trong bối cảnh chúng ta đang gấp rút hoàn thành mục tiêu 3.000km đường cao tốc, trước mắt có thể sắp xếp cho một số nhân sự phù hợp chuyển sang làm tư vấn, quản lý cho các dự án. Gắn chặt trách nhiệm của từng cá nhân với quá trình thực hiện dự án.

Phân cấp, phân quyền đi kèm quản lý, hỗ trợ

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Hồ Minh Hoàng – Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Đèo Cả, đơn vị hàng đầu với kinh nghiệm thực hiện nhiều dự án hạ tầng giao thông trọng điểm trong nước cho rằng, chủ trương phân cấp, phân quyền từ Trung ương xuống địa phương là trúng và đúng, mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Tuy nhiên, đây cũng là “con dao hai lưỡi” khi năng lực của các Ban QLDA tại địa phương hiện nay chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu. Nhiều đơn vị thiếu kinh nghiệm quản lý các dự án lớn, trọng điểm, từ khâu lập dự án, thẩm tra, đến tổ chức đấu thầu. Rõ ràng những hạn chế này đã dẫn đến một loạt vấn đề nổi cộm, chẳng hạn như các vụ án liên quan đến Phúc Sơn, Thuận An, hay tình trạng cầu vừa khánh thành đã hư hỏng như tại Tây Ninh, gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín và hiệu quả đầu tư.

Vì vậy, đối với những nhiệm vụ quan trọng, đòi hỏi kỹ thuật chuyên môn sâu hoặc liên quan đến các dự án quan trọng quốc gia, vẫn cần vai trò chủ trì, dẫn dắt của Trung ương để tổ chức thực hiện, đảm bảo chất lượng và tiến độ. Đây cũng chính là nguyên tắc phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền đã được quy định tại Luật Tổ chức Chính quyền địa phương và Luật Tổ chức Chính phủ năm 2025. “Việc xóa bỏ ngay các Ban QLDA thuộc Bộ Xây dựng chắc chắn sẽ để lại những tác động nghiêm trọng đến các doanh nghiệp đầu tư và thi công hạ tầng, đặc biệt là những đơn vị đang triển khai các dự án trọng điểm như cao tốc Bắc – Nam. Từ giai đoạn thúc đẩy tiến độ ban đầu, đến các bước nghiệm thu, thanh quyết toán, và đặc biệt là các tình huống thanh tra, kiểm toán, sự thiếu hụt nhân sự chuyên trách sẽ tạo ra nhiều rắc rối. Những cá nhân đã gắn bó lâu dài với các dự án có thể nghỉ việc hoặc chuyển công tác, dẫn đến tình trạng không ai chịu trách nhiệm tiếp nối, gây gián đoạn và làm giảm hiệu quả quản lý dự án”, ông Hồ Minh Hoàng bày tỏ quan ngại.

Trong bối cảnh nhu cầu xây dựng hạ tầng nói chung và xây dựng hạ tầng giao thông nói riêng ngày càng lớn, chủ trương của Đảng về đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và trao quyền chủ động cho các địa phương là hoàn toàn đúng đắn. Tuy nhiên, quá trình triển khai chính sách trên thực tiễn đòi hỏi phải nhìn nhận thấu đáo về thực trạng công việc và đặc thù của ngành, cũng như cần phải tính toán kỹ lưỡng về lộ trình thực hiện.

Ví dụ như tỉnh Đồng Nai, theo quy định hiện hành địa phương được phân quyền quản lý các đoạn Quốc lộ 20, Quốc lộ 1, Quốc lộ 51, Quốc lộ 56 có tổng chiều dài trên 245km đi qua địa bàn. Song theo một lãnh đạo Sở GTVT tỉnh này từng nói, để đảm đương thêm những nhiệm vụ mới được giao như sửa chữa, duy tu các quốc lộ, địa phương còn gặp nhiều khó khăn về nguồn nhân lực, kinh phí, nhất là trong bối cảnh bộ máy tinh giản.

Hay bài học kinh nghiệm ở TP.HCM với hai đoạn QL13 (từ đường Nguyễn Xí đến ngã tư Bình Phước) và QL 50 (từ cầu Nhị Thiên Đường đến đường Nguyễn Văn Linh). Sau khi được giao cho địa phương quản lý, hai đoạn đường này vẫn được giữ nguyên cấp quốc lộ, gây khó khăn cho việc đặt, đổi tên đường và quản lý đô thị trong khu vực nội đô có mật độ cao. Trước bất cập khi đó, Sở GTVT TP.HCM đã phải kiến nghị UBND thành phố đề xuất Bộ GTVT điều chỉnh hai đoạn trên thành đường đô thị.

Đặc biệt, ở các dự án trọng điểm, việc phân cấp, phân quyền cho địa phương cần dựa trên năng lực thực tế, tránh tình trạng quá tải hoặc không đáp ứng được yêu cầu. Nếu đảm nhận vai trò tổ chức thực hiện, địa phương cần phát huy tối đa trách nhiệm trong huy động nguồn lực, tổ chức thực hiện, giải quyết các vướng mắc về mặt bằng, vật liệu vốn là những yếu tố quan trọng quyết định đến tiến độ.

Đánh giá về vấn đề này, PGS. TS Trần Chủng cho hay: “Việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho các địa phương đồng nghĩa mỗi tỉnh thành có thể có cách quản lý, thực hiện khác nhau. Điều này dễ dẫn tới chênh lệch nhất định trong chất lượng bảo trì, thậm chí xuống cấp, hư hỏng ở các công trình. Cần hỗ trợ các địa phương trong vấn đề quản lý, duy tu, bảo dưỡng, bảo trì song hành với hỗ trợ ngân sách hợp lý để đạt hiệu quả cao hơn”.

Những sự cố công trình xảy ra thời gian vừa qua càng cho thấy yêu cầu cấp thiết về cơ chế phối hợp quản lý giữa Bộ, ban ngành với địa phương, đặc biệt là việc hỗ trợ năng lực cho các tỉnh thành. Phân cấp, phân quyền phải đi kèm với việc lựa chọn nhân sự phù hợp với công việc được giao. Năng lực đội ngũ hiện có ở các địa phương vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập, chưa bắt kịp yêu cầu công việc, do đó cần đẩy mạnh đào tạo nội bộ kết hợp với huy động nhân sự chất lượng từ bên ngoài.

Với vai trò cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành, kể cả khi phân cấp, phân quyền cho các địa phương, Bộ Xây dựng cần có kế hoạch kiểm tra, giám sát, kịp thời phát hiện các yếu tố bất cập cần điều chỉnh hoặc phối hợp tháo gỡ vướng mắc. Về phía địa phương là cơ quan chủ quản/nhà đầu tư nếu gặp khó khăn, vướng mắc phức tạp thì cần kịp thời lấy ý kiến tham vấn từ các cơ quan chuyên môn của Bộ Xây dựng hoặc thuê chuyên gia để đáp ứng yêu cầu mỹ thuật, kỹ thuật dự án.

Chủ tịch Tập đoàn Đèo Cả cho rằng, việc sát nhập hoặc giải thể các Ban QLDA của Bộ Xây dựng cần được thực hiện một cách thận trọng, có lộ trình rõ ràng. Lãnh đạo các Bộ, ngành cần báo cáo lên Chính phủ để tính toán kỹ lưỡng cách thức tổ chức lại bộ máy, đồng thời xác định rõ các dự án đang dở dang của doanh nghiệp, ai sẽ tiếp tục đồng hành và chịu trách nhiệm.

“Thay vì xóa bỏ hoàn toàn, nên tận dụng năng lực và kinh nghiệm hiện có của các Ban QLDA, chuyển đổi vai trò của họ sang tư vấn quản lý dự án. Điều này sẽ hỗ trợ hiệu quả cho các địa phương trong việc triển khai các dự án lớn, quan trọng quốc gia, đặc biệt là khi năng lực địa phương còn hạn chế. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Trung ương và địa phương, đảm bảo quá trình chuyển giao được thực hiện suôn sẻ, đặc biệt, đảm bảo các thủ tục pháp lý về hoàn công, quyết toán được thực hiện đầy đủ và minh bạch, tránh tình trạng chậm trễ, gây thiệt hại cho doanh nghiệp hoặc dẫn đến các tranh chấp pháp lý về sau. Điều này không chỉ giúp duy trì chất lượng công trình mà còn bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan trong giai đoạn chuyển đổi”, ông Hồ Minh Hoàng nêu.