Trừ điểm giấy phép lái xe: Công cụ mềm trong giáo dục văn hóa giao thông

Cơ hội sửa sai thay vì chỉ phạt

Từ ngày 1/1/2025, hình thức trừ điểm giấy phép lái xe (GPLX) chính thức được áp dụng tại Việt Nam.

Theo Thượng tá Tạ Thị Hồng Minh – Phó Trưởng phòng Hướng dẫn tuyên truyền và điều tra, giải quyết tai nạn giao thông (Cục Cảnh sát giao thông, Bộ Công an), cơ chế trừ điểm trên GPLX sẽ được áp dụng khi quyết định xử phạt vi phạm hành chính có hiệu lực. Mỗi GPLX được quy định có tổng cộng 12 điểm. Tùy theo mức độ và tính chất của hành vi vi phạm, số điểm bị trừ sẽ khác nhau, thấp nhất là 2 điểm và cao nhất lên tới 12 điểm đối với những hành vi đặc biệt nghiêm trọng.

Khi người điều khiển phương tiện bị trừ điểm, cơ quan chức năng có thẩm quyền sẽ thông báo cụ thể cho người vi phạm. Việc thông báo có thể thực hiện bằng văn bản giấy hoặc qua hình thức điện tử nếu hạ tầng kỹ thuật cho phép. Đồng thời, trạng thái trừ điểm sẽ được cập nhật trên hệ thống cơ sở dữ liệu định danh điện tử cá nhân theo quy định pháp luật.

Khi điểm số bị trừ về “0”, người điều khiển phương tiện buộc phải tạm dừng hành nghề và chỉ được phục hồi quyền lái xe sau khi hoàn thành kiểm tra kiến thức về luật giao thông.

Đằng sau cơ chế tưởng như đơn giản ấy là một chuyển biến lớn trong tư duy xử phạt. Nếu trước đây, vi phạm giao thông đồng nghĩa với nộp phạt rồi xong, thì nay, mỗi lỗi sai để lại dấu vết dài hạn, buộc người lái xe phải nhìn lại, điều chỉnh và chịu trách nhiệm với hành vi của mình. Điểm số giảm dần không chỉ là con số, mà là cảnh báo trực tiếp đến sinh kế, việc làm và quyền di chuyển của người vi phạm.

Thực tế cho thấy, hệ thống xử phạt vi phạm giao thông nhiều năm qua chủ yếu mang tính răn đe tức thời. Người vi phạm nộp phạt rồi trở lại tay lái như chưa từng có lỗi. Điều này khiến nhiều người xem việc vi phạm là chuyện nhỏ, miễn là không bị bắt quả tang. Khi vi phạm không để lại hệ lụy cụ thể nào ngoài mất một khoản nộp phạt hành chính, ý thức tuân thủ khó có cơ hội được hình thành bền vững.

Chính sách trừ điểm GPLX không đặt nặng việc gia tăng áp lực xử phạt, mà hướng đến xây dựng một cơ chế sửa sai rõ ràng, có định hướng và đầy đủ lộ trình. Mỗi điểm bị trừ không chỉ là cảnh báo vi phạm, mà còn là động lực khiến người lái xe phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi vượt đèn đỏ, lấn làn hay sử dụng điện thoại khi đang điều khiển phương tiện. Khi nỗi lo mất điểm dần thay thế tâm lý sợ bị xử lý tại chỗ, hành vi tham gia giao thông cũng chuyển từ đối phó sang tự điều chỉnh, điều mà các chế tài hành chính trước đây khó đạt được.

Đặc biệt, cơ chế này không đóng sập cánh cửa với người vi phạm, mà mở ra con đường trở lại đúng đắn. Sau ít nhất 6 tháng bị trừ hết điểm, tài xế có thể đăng ký học lại và kiểm tra kiến thức luật giao thông tại bất kỳ Phòng CSGT nào trên toàn quốc. Nếu đạt yêu cầu, điểm sẽ được phục hồi, đồng nghĩa với việc người vi phạm được trao thêm cơ hội để làm lại. Đây không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà là chính sách mang tính nhân văn và khích lệ sửa sai rõ rệt.

Dưới góc độ giáo dục, mỗi lần bị trừ điểm không đơn thuần là xử lý vi phạm, mà còn là một hình thức cảnh báo có hệ quả cụ thể, tác động trực tiếp đến quyền điều khiển phương tiện của người lái xe. Thay vì chỉ bị nhắc nhở hay nộp phạt một lần rồi quên, người vi phạm buộc phải nhìn lại hành vi của mình, nhận thức rõ ràng hơn về hậu quả nếu tiếp tục tái phạm. Đây chính là cách để hành vi giao thông không dừng lại ở tuân thủ thụ động, mà chuyển thành ý thức tự giác.

Giá trị dài hạn với an toàn giao thông

Không chỉ dừng ở vai trò cảnh báo, trừ điểm GPLX còn có khả năng tạo ra tác động lâu dài đến an toàn giao thông và văn hóa tuân thủ luật lệ. Khi biết rằng mọi lỗi vi phạm, dù là nhỏ, đều bị ghi nhận và trừ điểm vào hồ sơ cá nhân, người điều khiển phương tiện sẽ buộc phải điều chỉnh hành vi theo hướng chủ động thay vì đối phó.

Điểm đặc biệt của hệ thống này là tính liên tục và theo dõi dài hạn. Khác với hình thức xử phạt hành chính vốn phụ thuộc vào thời điểm bị phát hiện, cơ chế trừ điểm cho phép cơ quan chức năng theo dõi lịch sử vi phạm theo chiều sâu, từ đó phân loại người lái xe theo mức độ an toàn, tạo cơ sở để xây dựng chính sách phù hợp cho từng nhóm.

Giá trị giáo dục thể hiện rõ nhất ở quy trình học lại luật khi bị trừ hết điểm. Đây không chỉ là bài kiểm tra kiến thức, mà còn là bài học nhận thức. Người vi phạm được đặt vào quá trình nhìn lại sai phạm, bổ sung hiểu biết, và chỉ được trở lại tay lái khi vượt qua kỳ đánh giá lại. Chính bước này giúp thay đổi từ gốc rễ, không chỉ xử lý hành vi, mà chuyển hóa cả thái độ đối với luật giao thông.

Không dừng lại ở phạm vi cá nhân, hệ thống điểm số còn mở ra nhiều ứng dụng trong quản lý vĩ mô. Lịch sử điểm của tài xế có thể được tích hợp vào hệ thống cấp phép hành nghề, đánh giá rủi ro bảo hiểm xe cơ giới, hoặc làm căn cứ lựa chọn tài xế cho các nền tảng xe công nghệ, vận tải logistics. Người có lịch sử điểm tốt sẽ được ưu tiên, trong khi người liên tục vi phạm sẽ bị hạn chế hoặc bị loại khỏi thị trường. Đó là cách xã hội tự điều tiết hành vi thông qua thông tin minh bạch và công bằng.

Nếu được vận hành hiệu quả, trừ điểm GPLX có thể trở thành một tầng quản lý giao thông mới – nơi luật pháp không chỉ cưỡng chế, mà còn giáo dục và hỗ trợ sự trưởng thành của người dân. Khi người lái xe hiểu rằng bằng lái không phải quyền bất biến, mà là một loại trách nhiệm cần được gìn giữ, thì hành vi tuân thủ không còn là miễn cưỡng, mà trở thành lựa chọn tự thân.

Không phải ngẫu nhiên mà từ lâu, nhiều quốc gia có hệ thống giao thông tiên tiến như Đức, Singapore, Nhật Bản đều áp dụng cơ chế trừ điểm bằng lái. Đây được xem là cách tiếp cận hiện đại, kết hợp giữa công nghệ, dữ liệu và giáo dục pháp luật, giúp xây dựng nền giao thông an toàn, minh bạch và bền vững.

Tại Việt Nam, việc áp dụng cơ chế này đòi hỏi sự chuẩn bị đồng bộ: Từ hoàn thiện cơ sở dữ liệu GPLX quốc gia, đảm bảo kết nối giữa lực lượng chức năng và hệ thống giám sát thông minh, đến việc thiết kế các khóa học lại luật thực chất, không hình thức. Nếu giữ vững được tinh thần cốt lõi, lấy giáo dục làm nền, lấy minh bạch làm phương pháp, lấy cơ hội sửa sai làm định hướng, thì trừ điểm GPLX sẽ không chỉ là một điều khoản trong luật, mà sẽ là bước ngoặt trong cách cơ quan quản lý đối thoại với người vi phạm.

Điểm số giờ đây trở thành thước đo hành vi hữu hình. Mỗi điểm bị trừ là lời cảnh tỉnh, mỗi điểm được phục hồi là dấu hiệu của thay đổi. Trong một xã hội đang dần chuyển từ quản lý hành chính sang quản trị bằng dữ liệu, từ cưỡng chế sang khuyến khích tự giác, thì đây chính là thời điểm phù hợp để luật pháp đồng hành cùng công dân trên hành trình xây dựng văn hóa giao thông văn minh, an toàn và nhân văn.